ΑΛΜΠΕΡΤ Ο. ΧΙΡΣΜΑΝ Η ΑΝΤΙΔΡΑΣΤΙΚΗ ΡΗΤΟΡΙΚΗ αντίστροφο αποτέλεσμα, ματαιότητα, διακινδύνευση
Tο κύμα των φιλελεύθερων ιδεών και των πολιτικοκοινωνικών αλλαγών που έφεραν ο Διαφωτισμός, η Γαλλική Επανάσταση και η πρωτοφανής οικονομική ανάπτυξη του 19ου και του 20ού αιώνα γέννησε ισχυρότατες αντιδράσεις. Τι επιχειρήματα χρησιμοποίησαν οι εκπρόσωποι των ρευμάτων αυτών, οι αποκαλούμενοι αντιδραστικοί;
Ο Άλμπερτ Ο. Χίρσμαν μελέτησε τρία κύματα αντιδραστικής σκέψης: ενάντια στη Γαλλική Επανάσταση κατά τον 18ο αιώνα, ενάντια στη δημοκρατία στον 19ο αιώνα και ενάντια στο κράτος πρόνοιας στον 20ό. Διαπιστώνει ότι η αντιδραστική ρητορική επιστρaτεύει πάντοτε τα εξής τρία επιχειρήματα: 1) το επιχείρημα του αντίστροφου αποτελέσματος – κάθε απόπειρα βελτίωσης των πολιτικών, κοινωνικών και οικονομικών συνθηκών στην πραγματικότητα προκαλεί το ακριβώς αντίθετο αποτέλεσμα· 2) το επιχείρημα της ματαιότητας – καμιά προσπάθεια αλλαγής της κοινωνίας δεν επηρεάζει έστω και ελάχιστα το status quo· 3) το επιχείρημα της διακινδύνευσης – οι νέες μεταρρυθμίσεις πρέπει να αποτρέπονται, γιατί θέτουν σε κίνδυνο σημαντικά επιτεύγματα του παρελθόντος.
Με εύστροφο πνεύμα και λεπτή ειρωνεία, ο Χίρσμαν ανατέμνει την αντιδραστική ρητορική που επιστρατεύει η συντηρητική σκέψη εδώ και 200 χρόνια. Τέλος, με μια απροσδόκητη αντιστροφή, δείχνει ότι και οι προοδευτικοί συχνά υιοθετούν στάση εξίσου άκαμπτη. Το βιβλίο αποτελεί έναν μοναδικό –και άκρως απολαυστικό– πιλότο στα θολά νερά του δημόσιου διαλόγου του καιρού μας.